Το πολύτιμο δάκρυ της Χίου: Μαστίχα.
Η μαστίχα της Χίου, είναι ένα δάκρυ γλυκό, που φέρνει ίαση ψυχής και σώματος! Βγαίνει από τον κορμό των δέντρων, των γνωστών σκίνων. Σύμφωνα με την παράδοση της Χίου, η παραγωγή της μαστίχας, έχει… ιερή, μεταφυσική διάσταση που ξεφεύγει από την «παραγωγή» ενός προϊόντος για εκμετάλλευση
Μοναδικότητα: το γόνιμο έδαφος της Νότιας Χίου που διατηρεί το κλίμα θερμό και ξηρό είναι η αιτία που η παραγωγή της Μαστίχας περιορίζεται γεωγραφικά μόνο στα νότια του νησιού. Όμως τα μαστιχόδεντρα βρίσκονται σε κάθε πλευρά του νησιού με το δέντρο να μεγαλώνει χωρίς ποτέ του να παράγει μαστίχα.
Η παραγωγή: Τα μαστιχόδεντρα πρέπει να λιπανθούν και να κλαδευτούν. Από τα μέσα Ιουνίου μέχρι τις αρχές Ιουλίου γίνεται το καθάρισμα (σε κυκλική περιοχή), η ισοπέδωση και επικάλυψη του εδάφους με ασπρόχωμα καλά κοσκινισμένο. Ακολουθούν το κέντημα, η συλλογή και ο καθαρισμός της μαστίχας από τους ίδιους τους παραγωγούς. Στη συνέχεια το προϊόν καταλήγει και επεξεργάζεται στις εγκαταστάσεις της Ενωσης Μαστιχο-παραγωγών Χίου, η οποία ιδρύθηκε με αναγκαστικό νόμο το 1939. Σήμερα η ετήσια παραγωγή μαστίχας έχει ανέβει στους 160 τόνους με τη μέση τιμή για τον παραγωγό να ανέρχεται στα 73 ευρώ το κιλό περίπου με την λειτουργία 14 καταστημάωνα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στο εξωτερικό είναι επτά με το πιο πρόσφατο αυτό στη Ντόχα του Κατάρ. Όλα τα καταστήματα του εξωτερικού είναι στη περιοχή της Μέσης Ανατολής (Κύπρος, Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Κατάρ). Όσο αφορά στην Τουρκία από το 2016 έχουμε ιδρύσει την MASTIHA DAMLA SAKIZ σε συνεργασία με Τούρκους εταίρους, η οποία σταδιακά μπαίνει στη τοπική αγορά αναπτύσσοντας καταρχήν δραστηριότητες διανομής.
Eυεργετικές δράσεις: Eδώ και αιώνες ήταν άτυπα γνωστές οι φαρμακευτικές, καλλυντικές και γευστικές ιδιότητες της μαστίχας, η οποία έχει καταγραφεί ως η πρώτη φυσική τσίχλα του αρχαίου κόσμου. Οι κυρίες της αρχαίας Ρώμης χρησιμοποιούσαν οδοντογλυφίδες από μαστιχόδεντρα για να λευκαίνουν τα δόντια τους. Οι Φραγκισκανοί μοναχοί τη χρησιμοποιούσαν για το «βάλσαμο της Ιερουσαλήμ», μια θαυματουργή αλοιφή που παρουσίασαν στο Μιλάνο το 1712. Στα μέσα του 18ου αιώνα, όταν η ζάχαρη έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, ο σουλτάνος προσκάλεσε τους διασημότερους ζαχαροπλάστες να δημιουργήσουν το απόλυτο γλύκισμα. Ενας απ’ αυτούς συνδύασε σιρόπι ζάχαρης, φιστίκια και μαστίχα Χίου για να φτιάξει το πρώτο λουκούμι. Τελικά έχει τεκμηριωθεί Επιστημονικά η ευεργετική δράση της μαστίχας κατά παθήσεων του πεπτικού συστήματος, όπως το έλκος στομάχου και άλλες φλεγμονές. Συμβάλει στη στοματική υγιεινή, έχει αντιμικροβιακή και αντιφλεγμονώδη δράση, λειτουργώντας ως φυσικό αντιοξειδωτικό. Παράλληλα, η μαστίχα Χίου, συμβάλει στην επούλωση τραυμάτων και στην ανάπλαση της επιδερμίδας.
Ιστορικό: Το 189 π.Χ οι Χιώτες, για τις φιλικές σχέσεις με τη Ρώμη, ανταμείβονται με παραχώρηση αυτονομίας. Πολλοί Ρωμαίοι πολίτες αρχίζουν να εγκαθίστανται στο νησί, γοητευμένοι από το κλίμα και τις οικονομικές δυνατότητες, ενώ Χιώτες εγκαθίστανται στη Ρώμη. Με τη συνδρομή τους, η μαστίχα που παράγεται στο νησί προωθείται προς την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας και την κατακτά. Τον 6ο αιώνα μ.Χ. στο νησί λειτουργούσαν δύο «εμπόρια» των τοπικών προϊόντων. Το ένα βρισκόταν στην πόλη της Χίου και το άλλο στο Εμποριός, όπου εξαγόταν η μαστίχα.
Την 10η Απριλίου του 1261 υπογράφεται η Συνθήκη του Νυμφαίου μεταξύ της Δημοκρατίας της Γένοβας και του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ του Παλαιολόγου, με την οποία παραχωρούνται στη Γενοβέζικη Comune η φορολογική ατέλεια και τα εμπορικά προνόμια της όπως το μονοπώλιο της μαστίχας.
Το 1305 Χίος λεηλατείται και πάλι από τους Τούρκους. Οι Γενοβέζοι βλέπουν να απειλούνται τα εμπορικά τους συμφέροντα. Έτσι ο γενοβέζικος Emanuele Zaccaria, με τον τίτλο του Βασιλιά της Μικράς Ασίας, στον οποίον ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου παραχώρησε το 1257 τη Φώκαια, προτείνει στον Βυζαντινό Αυτοκράτορα, τον Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο να αναλάβει ο ίδιος την οχύρωση της Χίου, που την θεωρούσαν κύριο σταυροδρόμι μεταξύ της Φώκαιας και της Γένοβας, εφόσον ο ίδιος ο αυτοκράτορας αδυνατούσε να το κάνει. Οπότε το 1305 καταλαμβάνει το νησί η οικογένεια Zaccaria και άρχισε να εκμεταλλεύται το νησί χωρίς μάλιστα να πληρώνουν φόρους από τα εισοδήματα που αποκτούσαν. Αργότερα οι Zaccaria χάνουν την Χίο αλλά κρατάνε τον τίτλο του Πρίγκιπα του νησιού της Χίου.
Το 1345 ο Δόγης Giovanni De Murta διέταξε τον Simone Vignoso να αποπλεύσει για την Μαύρη Θάλασσα προς υπεράσπιση των εκεί αποικιών της Γένοβας από τις επιθέσεις Μογγόλων. Αλλά η Γένοβα εκείνη την εποχή βρισκόταν σε βαθιά οικονομική κρίση και τα έξοδα για την κατασκευή του στόλου έγιναν από ευγενείς οικογένειες της πόλης. Για τα χρήματα τους είχαν την εγγύηση ότι θα τους αποδίδονταν τίτλοι ευγενείας αφενός, και αφετέρου, θα αποκτούσαν τα αντίστοιχα οικονομικά οφέλη, εφόσον η εκστρατεία θα είχε αίσιο τέλος. Αυτές οι οικογένειες συσπειρώθηκαν κάτω από την οικογένεια Giustiniani και υιοθέτησαν όλες το συγκεκριμένο όνομα, χάνοντας φυσικά το δικό τους. Ο Simone Vignoso μετά από τρίμηνη πολιορκία, κατέλαβε (στις 12 Σεπτεμβρίου 1346) το νησί και έτσι η Χίος γίνεται ξανά κτήση της Γένοβας το 1346. Επειδή όμως η Γενοβέζικη Comune (κοινότητα) αδυνατούσε να εκπληρώσει τις οικονομικές της υποχρεώσεις στον Simone Vignoso, συμφωνήθηκε ότι μέχρι να γίνει αυτό δυνατό, θα παραχωρηθεί το προνόμιο σε μια Εταιρεία που θα συνέστηναν οι οικογένειες που χρηματοδότησαν την εκστρατεία, την Μαόνα να εκμεταλλεύεται το νησί και το μονοπώλιο του εμπορίου της μαστίχας για 20 χρόνια. Κάτω από αυτές τις συνθήκες δημιουργήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1347 η πρώτη Μαόνα, η οποία έμεινε γνωστή στην ιστορία ως Παλαιά Μαόνα (Mahona Vecchia) και η οποία το 1359 πήρε το όνομα των Giustiniani. Στις 14 δε Νοεμβρίου του 1362 ιδρύεται στη Γένοβα η «ανώνυμη» εμπορική εταιρεία «Νέα Μαόνα» με σκοπό την εκμετάλλευση τωνΓενοβέζικων κτήσεων στα νησιά του Αιγαίου. Η Μαόνα, σαν εταιρεία που ήταν, διέθετε μετοχές και στο τέλος κάθε έτους διένειμε στους μετόχους της τα κέρδη που τους αντιστοιχούσαν βάσει των μετοχών που είχαν. Ταυτόχρονα δε επλήρωναν ετήσιο φόρο στον Βυζαντινό Αυτοκράτορα (που ανερχόταν στο ποσό των 500 υπέρπυρων), στη Γένοβα, καθώς επίσης και ετήσιο κεφαλικό φόρο στους Τούρκους, το χαράτσι. Για να μπορούν επομένως οι Γενοβέζοι να εκμεταλλεύονται πλήρως τα αγροτικά προϊόντα της Χίου και κυρίως τη μαστίχα, έπρεπε να ελέγχουν τις παραγωγικές δυνάμεις του νησιού και κατ’ επέκταση θα έπρεπε οι εργάτες να δουλεύουν με όσο το δυνατό λιγότερα προνόμια. Δεν βρέθηκαν ποτέ και πουθενά πράξεις παραχώρησης των Χιώτικων γαιών στην Μαόνα. Αφαιρέθηκαν όμως από τους νόμιμους ιδιοκτήτες και στην συνέχεια απαιτήθηκε να καλλιεργούν την γη με μια σχέση βαριάς κολλιγείας σε περιοχές που η μαστίχα ανθοφορεί, τα γνωστά Μαστιχοχώρια ή Μεσαιωνικά Χωριά. Oι Γενοβέζοι δεν επέβαλλαν βαριά φορολογία στον πληθυσμό της Χίου, αφού το Γενοβέζικο σύστημα δεν βασιζόταν στο φόρο αλλά στην άμεση εκμετάλλευση της εργασίας του αγρότη. Άρα οι αγρότες δεν λειτουργούσαν με ένα δικό τους αυτοδύναμο σύστημα, όπως με το πρώην καθεστώς όπου ο αγρότης μπορεί να άνηκε σε σκλαβωμένο έθνος, αλλά όμως ήταν ελεύθερος, σε σχέση με την οποιαδήποτε άρχουσα τάξη. Επίσης στη Χίο σταμάτησε η κυκλοφορία του βυζαντινού νομίσματος και επικρατεί η κυκλοφορία των αργυρών ή χρυσών Γενοβέζικων νομίσματων. Έτσι το εμπόριο με την μαστίχα και το μονοπώλιο της μέσω της Μαόνας έφερε μια ιδιαίτερη εμπορική και οικονομική άνθηση στο νησί. Κάτι που συνέβαλε στο να γίνει τελικά η Χίος ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της περιόδου εκείνης και να προσελκύσει εμπόρους από όλο τον κόσμο. Επίσης, για πρώτη φορά, η οργανωμένη εκμετάλλευση της μοναδικής στο κόσμο μαστίχας έβαλε τους κατοίκους του νησιού στην διαδικασία να κατανοήσουν τα οικονομικά οφέλη που μπορούν να έχουν από αυτή και τη συστηματική καλλιέργεια και εκμετάλλευση της.
Στίς 17 Απριλίου τοῦ 1566 ὁ τουρκικός στόλος ήλθε στή Χίο καί τήν κατέλαβε. Η Γένοβα αναγκάστηκε να τους πολεμήσει με αποτέλεσμα τα υπέρογκα έξοδα του πολέμου, να την φέρνουν στα πρόθυρα της πτώχευσης και υποχρεώνεται να παραχωρήσει στην Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου μέρος των μετοχών της Μαόνας, καθώς και το δικαίωμα εκμετάλλευσης της Χίου. Κράτησαν μόνο το μονοπώλιο της μαστίχας, που εξακολουθούσε να δίνει 30.000 δουκάτα κάθε χρόνο. Σέ ἐλάχιστο χρόνο ἐκδίδεται ὁ πρῶτος Ἀκτιναμές τοῦ Σουλτάνου Σελίμ του Β΄, ὁ ὁποῖος καταργεῖ τήν προνομιακή κατάσταση τῆς Χίου και υποχρέωσε τα Μαστιχοχώρια να του παραδίδουν κάθε χρόνο 25.500 κιλά μαστίχα. Σε αντάλλαγμα, τα απάλλαξε από κάθε φόρο, πλην του κεφαλικού κι αυτού μειωμένου.
Μουσείο Μαστίχας Χίου: Το σπίτι της Μαστίχας